Үүсмэл үнэт цаасны зах зээл.

Э.Цолмон:

Үүсмэл үнэт цаас буюу санхүүгийн дериватив

Дериватив гэдэг нь өөр төрлийн актив буюу хувьцаа, бонд, бараа, мөнгөн тэмдэгтийн үнээс хамааран өөрийнх нь үнэ хэлбэлздэг санхүүгийн хэрэгсэл юм. Деривативийг хэрэглэснээр эрсдлийг шилжүүлэх, хамгаалах боломжтой болохоос гадна хөрөнге оруулалтын төрлийг нэмэгдүүлдэг. Мөн дериватив нь хөрөнгийн зах зээл дээр давамгайлах байр суурь эзлэх хэрэгслийг олгодог.
Деривативын хамгийн түгээмэл хэлбэр нь фьючерс (futures) болон опшин (орtion) хэлцэл байна.
Опшин хэлцэл нь үнэт цаас худалдах, худалдаж авах тухай бус, харин тухайн үнэт цаасыг тохирсон үнээр тодорхой хугацаанд буюу хугацаанаас өмнө худалдах буюу худалдаж авах эрх олгох хэлцэл юм. Энэ хугацаа нь хэдэн долоон хоногоос 9 сар хүртэл байдаг бөгөөд хамгийн өргөн хэрэглэдэг хугацаа 3 сар байна.

Опшин хоёр төрөл байдаг. Колл опшин (call option) буюу худалдаж авах хэлцэл. Жишээ нь, заасан хутацаанд тодорхой нэгж хувьцааг 100 төгрөгөөр худалдаж авах хэлцэл байгуулахад хувьцаа тус бүрт 10 төгрегийн опшины шимтгэл (premium) төлнө. Тус колл опшины худалдан авагч нь хэлцэлд заасан хувьцааг тохирсон хугацаа буюу түүнээс өмнө 100 төгрөгөөр авах эрхийг хувьцаа 1 тус бүрд 10 төгрөгийн опшины шимтгэл төлснөөр худалдаж авна. Харин тус колл опшины худалдагч нь хувьцааг 100 төгрөгөөр худалдах үүрэг хүлээж, опшины шимтгэл авна. Хэлцэлд заасан хугацаанд тус хувьцааны зах зээлийн үнэ 10-аас илүү төгрөгөөр өсөхөд колл опшин худалдан авагч нь ашиг олно.

Пут опшин (рut орtioп) буюу худалдах хэлцэл нь эсрэгээр үйлчилнэ. Тус хэлцэл байгуулснаар тодорхой хувьцааг заасан хугацаанд тохирсон үнээр худалдах эрхтэй болно. Тухайн хувьцааны үнэ буурсан тохиолдолд тус пут опшин ашигтай байна.

Мөн дээрх хоёр опшин хэлцлээс гадна давхар опшин хэлцэл хэрэглэдэг. Давхар опшин хэлцлээр тохирсон үнээр хувьцаа худалдаж авах болон яг тэр үнээр тодорхой хугацаанд тус хувьцааг нэгэн зэрэг худалдах эрх авдаг. Тухайн хувьцааны үнэ эрс еөрчлөгдөх хүлээлт байгаа болон аль зүгт өөрчлөгдөх, ямар хугацаанд өөрчлөгдөх зэрэг асуудал бүрхэг нөхцөлд ихэвчлэн давхар опшин хэрэглэдэг байна. Хувьцааны үнэ гэнэт өсөхөд тус хувьцааг хэлцэлд тохирсон үнээр худалдаж авах эрх нь давуу тал олгоно. Харин хувьцааны үнийн цочмог бууралтын үед тус хувьцааг зах зээлийн үнээс өндөр, өмнө тохирсон үнээр худалдах хэлцэл байгуулсан тал нь үр ашигтай байна.

Опшин хэлцэл байгуулснаар харьцангуй бага хэмжээний хөрөнгөөр эрсдэл хүлээх бөгөөд өндөр ашиг олох боломж нээгддэг. Энэ хоёр давуу тал нь опшин хэлцлийг өргөн хэрэглэхэд хүргэжээ. Үүнээс гадна ирээдүйн ашгаа баталгаажуулж болдог байна, Жишээ нь, аливаа нэг компанийн хувьцааны үнэ өслөө гэхэд тус хувьцаа эзэмшигч нь хувьцааг тухайн үед худалдах буюу хэсэг хутацааны дараа үнэ нь улам өсөхөд борлуулах гэсэн хоёр шийдвэрийн нэгийг сонгох хэрэгтэй болно. Хувьцааны үнэ үргэлжлэн өснө гэж тооцож, хувьцааны арилжааг түр хойшлуулахыг илүүд үзсэн ч ирээдүйн ашгаа баталгаажуулахын тулд пут опшин худалдан авч болно. Хэлцэлд заасан 3 сарын хугацаа дуусахад тус хувьцааны үнэ буурсан байвал хувыдаа эзэмшигч зах зээлийн тухайн үеийн үнээс илүү өндөр өмнө нь тохирсон үнээр хувьцаагаа худалдаж, зөвхөн опшины шимтгэлийг зарлагадна. Хувьцааны үнэ өссөн тохиолдолд хувьцаа эзэмшигч хувьцаагаа ашигтайгаар худалдаж, опшины шимтгэлийг тө лнө. Мөн ху вьцаа эзэмшигч хувьцаагаа тухайн үеийн өндөр үнээр худалдах хувилбарыг сонгож болно. Энэ тохиолдолд колл опшин худалдан авч болно. Үүний үр дүнд тус хувьцаа эзэмшигчийн санхүүгийн байдал төдийлөн өөрчлөгдөхгүй бөгөөд опшины шимтгэлийг л төлнө. Ерөнхийдөө колл опшин буюу пут опшин худалдаж авснаар хувьцаа эзэмшигч ашгаа баталгаажуулдаг байна.

Опшин хэлцлийн сөрөг тал болох эрсдлийг тооцох хэрэггэй. Дээрх жишээг үргэлжлүүлье. Хувьцааны үнэ цаашид өснө гэж тооцоод, өөрт байгаа бүх хөрөнгөө шавхан 10000 тегрөгийн опшины шимтгэл төлж, 1000 ширхэг хувьцаа худалдаж авах эрхтэй боллоо гэж үзье. 3 сар буюу колл опшин хэлцлийн хугацаа дуусахад тус хувьцааны үнэ 1 төгрөгөөр өссөн бол 1000 төгрөгийн ашиг олж, харин хэлцэл байгуулахад төлсөн 10000 төгрөгөө алдах болно. Энэ алдагдльш хэмжээ нь брокерт төлөх зуучлалын хөлсний дүнгээр мөн өснө. Харин хэлцэл байгуулснаас 4 сарын дараа хувьцааны үнэ огцом өссөн ч тус нэмэр болохгүй. Опшин хэлцлийн хугацаа дуусгавар болсон тул аливаа эрх эдлэхгүй. Иймд ямар хувьцаанд хөрөнгө оруулах, ямар хугацаагаар опшин хэлцэл байгуулах асуудал чухал ач холбогдолтой байна. 3 сарын хугацаанд тус хувьцааны үнэ буурсан тохиолдолд хүлээх алдагдлын хэмжээ нэмэгдэх нь тодорхой.

Колл буюу пут опшин худалдан авагч байхад заавал худалдагч байна. Пут буюу худалдах опшин худалдан авагч хувьцааны үнэ өсөхөд хувьцаагаа ашигтайгаар худалдаж, опшины шимтгэлийг телнө. Пут опшин худалдагч нь шимтгэлийг авч уг хэмжээгээр ашиг олно. Харин хувьцааны үнэ буурахад пут опшин хупалдан авагч өмнө нь тохирсон, зах зээлийн тухайн үеийн үнээс илүү өндөр үнээр хувьцаагаа худалдаж, зөвхөн опшины шимтгэлийг зарлагадна. Пут опшин худалдагч үлэмж хэмжээний алдагдал хүлээнэ. Харин опшин хэлцэл хэрэгжээгүй тохиолдолд ашиг, алдагдлын асуудал зөвхөн опшины шимтгэлийн хэмжээнд яригдана,

Опшин худалдагчийн эзэмшилд ямар ч хувьцаа байхгүй өөрөөр хэлбэл хэлцэлд оролцогч өөрт байхгүй хувьцаагаар опшин хэлцэл байгуулах тохиолдолд тус худалдагчийг хоосон (naked) гэж нэрлэдэг байна. Хоосон колл опшин худалдагч нь хувьцааны үнэ өсөхөд тухайн зах зээлийн өссөн үнээр хувьцаа худалдан авч, колл опшин худалдан авагчид хэлцэлд заасан бага үнээр худалдах болно. Хоосон пут опшин худалдагч харин эсрэгээр, хувьцааны үнэ буурахад тухайн зах зээлд хувыдааны үнэ бага байхад хэлцэлд заасан өндөр үнээр хувьцаа худалдан авч их хэмжээгээр хохирно. Дээрх хоёр тохиолдолд хоосон опшин бичигчийн хүлээх алдагдал маш өндөр юм.

Зарим оронд урт хугацааны болон богино хугацааны хөрөнгө оруулалтын орлогод татвар ногдуулах хувь хэмжээ өөр байдаг тул дериватив нь татварын дарамтыг багасгах давуу талтай. Жилийн хугацаанд ашиг олох зорилгоор үнэт цаас худалдаж авах, худалдах гүйлгээ хэд хэдэн удаа хийсэн бол олсон орлогод нь өндөр татвар ногдуулдаг байна. Харин нэг жилээс дээш хугацаанд үнэт цаасны эзэмшигч хэвээр байсан бол түүний орлого урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын орлогод тооцогдож, арай бага хувь хэмжээгээр татвар төлдөг. Иймд үнэт цаасаа шууд худалдахгүй, харин дериватив хэрэглэдэг байна. Гэхдээ үнэт цаасны борлуулалтын хугацааг хойшлуулснаар үнэт цаас эзэмшигч нь үнэ буурсан тохиолдолд ашиг олохгүй байж болно. Иймд үнэт цаас эзэмшигч нь үнэт цаасаа одоогийн үнээр худалдаж авах колл опшин бусдад худалддаг байна. Үнэт цаасны үнэ буурсан нөхцөлд тус опшин хэрэгжихгүй нь ойлгомжтой. Үнэт цаас эзэмшигчийн хувьд үнэт цаасны үнийн бууралт түүний санхүүгийн байдалд сөрөг нөлөө үзүүлэх боловч опшин хэлцлийн шимтгэлээр шархаа нөхөх боломжтой болдог.

Өнөөдөр опшин хэлцлийг ихэнх оронд тусгай бирж дээр байгуулдаг бөгөөд опшинтой холбоотой харилцааг нарийвчлан журамладаг. Ихэвчлэн опшин хэдцлийн хугацаа 3,6,9 сар байна. Хувьцаагаа худалдах, худалдаж авах опшин хэлцэл байгуулахад тус хувьцаа гаргагч компани санхүүгийн өндөр шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангах ёстой. Опшины шимттэлнйн хувь хэмжээг тогтоосон байдаг бөгөөд үнэт цаасны зах зээлийн үнээс 5-15 хувиар шимтгэл тооцох нь ердийн хэмжээ юм. АНУ-д хувьцааны зах зээлийн үнэ 100 хүртэлх ам. доллар байгаа нөхцөлд опшин хэлцэл худалдах, худалдаж авах үнинг 5 ам. долларын

зөрүүтэй тогтоодог. Харин хувьцааны зах зээлийн үнэ 100 ам. доллараас илүү бол хэлцлийн үнэ зах зээлийн үнээс 10 ам. доллараар өндөр буюу бага байна.

Суүлийн үед индексийн хэлцэл эрчимтэй хөгжиж байна. Тус хэлцлийг байгуулснаар биржийн индекс тогтоох зарчмын дагуу бүрдүүлсэн үнэт цаасны багцыг худалдах, худалдаж авах эрх олж авдаг. Индексийн хэлцлийг стандартчилсан тул хэрэглэхэд хялбар юм.

Опшин хэлцлийг хувьцаа, компаниас гаргасан үнэт цаас болон Засгийн газрын үнэт цаасаар байгуулдаг. Опшин хэлцлийг биржийн үйл ажиллагаа болон биржээс гадуурх гүйлгээнд хэрэглэдэг. Биржээс гадуурх зах зээл нь үнэт цаасны гуравдагч зах зээл бөгөөд санхүүгийн деривативийн хөгжилд нэлээд үүрэг гуйцэтгэсэн. Опшин хэлцлийн нэг шинэ хувилбарыг биржээс гадуурх зах зээлд анх нэвтрүүлж, дэлгэрүүлсэн байна. Тус опшин хэлцэлд үнэт цаасыг худалдах, худалдаж авахад өмнө тохирсон үнэ бус харин тус хэлцлийн хугацаан дахь дундаж үнэ, эсвэл тодорхой хугацааны хамгийн өндөр буюу хамгийн бага үнийг үндэслэдэг байна.

Дүгнэхэд, опшинтой холбоотой гүйлгээ хямд бөгөөд өндөр ашиг олох боломжтой боловч эрсдэлтэй байна! Опшин хэлцлийн үнийг тогтооход суурь үнэт цаасны үнийг үндэслэдэг бөгөөд санхүүгийн деривативийн үнийн хэлбэлзэл үндсэн үнэт цаасны үнээс илүү өндөр юм.


Фьючерс хэлцэл

Опшины зах зээл дээр фьючерс хэлцлээр опшин хийх болсон бөгөөд деривативийг өөр деривативаар арилжих явдал түгээмэл юм.

Фьючерс буюу форвард (forward) хэлцэл байгуулснаар тодорхой санхүүгийн хэрэгслийг тогтсон үнээр ирээдүйн заасан хугацаанд худалдаж авах буюу нийлүүлэх үүрэг хүлээнэ. Санхүүгийн фьючерс хэлцлээр төрөл бүрийн бонд, үнэт цаасны зах зээлийн индекс арилждаг. Хэлцлийн гүйцэтгэлийг ихэвчлэн хэлцэл болон зах зээлийн үнийн зөрүүтэй тэнцүү хэмжээний бэлэн мөнгөөр тооцоо хийж дүгнэдэг. Арилжигдаж буй үнэт цаасны шилжүүлэг хийдэггүй байна.

Үнэт цаасны хамгийн энгийн фьючерс хэлцлийг авч үзье. Нэг компанийн 100 ширхэг хувьцааг 150

төгрөгөөр худалдах, худалдаж авах хэлцлийг нэг сарын хугацаагаар байгуулжээ гэж үзье. Энэ хугацаанд тус хувьцааны үнэ өсч 152 төгрөг болсон бол худалдан авагчид ашигтай. Худалдан авагч тус хувьцааг хэлцэлд заасны дагуу нэг бүрийг нь 150 төгрөгөөр худалдан авч, зах зээлийн үнээр борлуулан 200 төгрөгийн ашиг олох боломжтой. Гэхдээ үнэт цаастай холбоотой энэхүү гүйлгээг хийдэггүй байна. Хувьцаа худалдагчийн брокер тус ашгаас шимтгэл болон бусад зардлыг хасч, үлдсэн дүнг хувьцаа худалдан авагчийн дансанд шилжүүлдэг байна. Хувьцааны үнэ 148 төгрөг болж буурахад худалдагчид ашигтай бөгөөд худалдан авагч 200 төгрөгийг хэлцлийн нөгөө талын дансанд шилжүүлдэг.

Агуулгын хувьд энэхүү үнийн зөрүүнд суурилсан фьючерс хэлцэл опшин хэлцэлтэй төстэй. Дээрх фьючерс болон опшин хэлцэл байгуулахад худалдагч тодорхой хувьцааг заасан хугацаанд тогтоосон үнээр худалдах, харин худалдан авагч тус хувьцааг худалдаж авах эрхтэй болж байгаа мэт харагдаж байна. Гэхдээ энэ хоёр хэлцлийн гол ялгаа нь фьючерс хэлцэл дуусгавар болоход үнэт цаасны бодит нийлүүлэлт хийдэггүй бөгөөд төлбөрийг бүрэн хэмжээгэр гүйцэтгэдэггүй явдал юм. Мөн опшин хэлцэлд хэрэглэдэг худалдагч болон худалдан авагчийн эрхийг баталгаажуулсан сертификат олгодоггүй. Опшин хэлцэлд тус сертификатыг төрөлжсөн зах зээлд арилждаг байна. Иймд фьючерс хэлцэл санхүүгийн илүү энгийн хэрэгсэл юм.

Фьючерс хэлцлээс хамгийн өргөн хэрэглэдэг нь индексийн хэлцэл байна. Индексийн хэлцэл нь үнэт цаасны багц худалдах, худалдаж авах хэлцэл юм. АНУ-д Стандарт энд Пуэрс Японд Никкей зэрэг байгууллагын индексийг тооцоход зах зээлийн үнийн нийлбэрийг нь авдаг том компаниудын үнэт цаас тус багцанд ордог байна. Жишээ нь, Стандарт энд Пуэрс-ийн индексийн тооцоонд ордог АНУ-ын хамгийн том 500 корпорацийн үнэт цаасаар бүрдүүлсэн багцын одоогийн үнэ 170 мянган ам. доллар гэж үзье. Нэг цагийн дараа тус индекс буурч, нийт хувьцааны үнийн нийлбэр 169 мянган ам. доллартай тэнцэхэд индексийн багцын худалдагч тус багцыг буцаан худалдаж авснаар 1 мянган ам. долларын ашиг олно. Энэ нь худалдан авагч үнийн зөрүүг худалдагчид өгсөнтэй адил.

Фьючерс хэлцлийн худалдагч болон худалдан авагч урьдчилгаа буюу марж төлсөн байх ёстой. Арилжааны өдөр бүрийн эцэст алдагдал хүлээсэн тал төлбөр хийдэг байна. Хэлцлийн хоёр тал хоёулаа алдагдлын хэмжээгээр төлбөр гүйцэтгэх үүрэг хүлээдэг. Энэ нь санхүүгийн фьючерс хэлцлийн "алдах бүрт төлөх" гэсэн системтэй холбоотой. Ийм хэлцлийг өнөөдөр олон бирж дээр байгуулдаг байна. Чикаго дахь төрөлжсөн хоёр бирж (Chicago Board of Trade, Chicago Board Options Ехchange ), Лондонгийн санхүүгийн фьючерс хэлцлийн олон улсын бирж (London International Financial Futures Exchange), Францын санхүүгийн фьючерс болон опшин хэлцлийн олон улсын бирж (1пtегпа1ionа1 Fгench Futures &Options Exchange) зэрэг бирж дээр нийт фьючерс хэлцлийн ихэнхи хувийг хийдэг байна. Биржийн нийт гүйлгээнд фьючерс гүйлгээний эзлэх хувийн жин эрчимтэй нэмэгдэж байгаад тус хэлцлийн харьцангуй хямд өртөг нөлөөтэй. Үнэт цаасны хэлцэлтэй харьцуулахад деривативийн хэлцэл хийхэд бага хөрөнгө шаардагдах юм. Жишээ нь, АНУ-д үнэт цаасны хэлцэл байгуулахад эхлээд нийт үнэт цаасны 50 хувьтай тэнцэх урьдчилгаа буюу марж шаардагдана. Харин фьючерсийн хэлцэл хийхэд энэ хөрөнгө 4-7 хувь байна. Үүнээс гадна деривативийг хэрэглэхэд брокерийн зуучлалын хөлс харьцангуй бага юм.

Багц хувьцааны үнийн өөрчлөлтөөс хүлээж болзошгүй алдагдлыг багасгах, даатгалын шинж чанартай арга хэмжээ авахын тулд индексийн фьючерс хэлцэл хийдэг байна. Индексийн фьючерс хэлцэл нь фьючерсийн зах зээлийг хөгжүүлэх өөр нэг хүчин зүйл болжээ. Тухайлбал, Нью-Йоркийн бирж дээр үнэт цаасны үнийн уналтаас алдагдал хүлээсэн ч Чикагогийн бирж дээр ашигтай хэлцэл хийснээр алдагдлаа нөхөх боломжтой.

Индексийн фьючерс хэлцэл биржийн осолтой тоглоомын нэг бөгөөд хортой үр дагаварт хүргэж болзошгүйг анхаарах хэрэгтэй. Тус хэлцлээр үнэт цаасны бодит арилжаа хийдэггүй бөгөөд үнэт цаасны үнэд нөлөөлөх нөлөө нь сул юм. Гэвч их хэмжээний индексийн багц худалдаж эхлэхэд деривативийн үнэ нь буурна. Мөн индексийн багцын худалдааг даган багц үнэт цаас худалдах явдал эрчимжиж магадгүй юм. Багц үнэт цаасыг эрчимтэй худалдаж эхлэхэд тухайн үнэт цаасны үнэ буурна, Үүнээс гадна хөрөнгийн урсгал индексийн багц худалдаж авахад чиглэгдэх болно.

Энэхүү үйл явц биржийн сүйрэлд хүргэх үр дагавартай. Үүнээс сэргийлэх зорилгоор төрөл бүрийн арга хэмжээ авдаг байна. Жишээ нь, хэлцэл байгуулах үед төлөх маржийн хэмжээг өсгөдөг байна. Токиогийн хөрөнгийн биржийн гишүүн байгууллагын хувьд марж 10-15 хувь байхад гишүүн бусын хувьд 15-20 хувь байна. Мөн опшин болон фьючерс хэлцлээс олох орлогод татвар ногдуулах, татварын хэмжээг өсгөх зэрэг арга хэмжээ байж болно.

Сүүлийн үед фьючерсийн хэлцэл байгуулах гол зорилго нь үнэт цаасанд оруулсан үндсэн хөрөнгө оруулалтаа бататгах явдал байна. Үнэт цаасны зах зээл хурдтай хөгжиж байгаа тул түүний хөгжил дэвшилтэй мөр зэрэгцэх, ашгийн дундаж хэмжээг алдахгүй байх үүднээс деривативийг өргөн хэрэглэдэг болжээ.


Фьючерс болон опшин зах зээлийн үнийг тодорхойдогч хүчин зүйлс

Фьючерс хэлцлийн үнийг тооцоход мэргэжлийн байгууллагын хэрэглэдэг томъёог тайлбарлахаас татгалзаж,энгийн ойлголт өгөх жишээг авч үзье. Тодорхой үнэт цаасны өнөөдрийн үнэ 100 төгрөг, мөн төгрөгийн хугацаатай хадгаламжид банкнаас зарласан хүү сарын 2 хувь гэж үзье. 3 сарын хугацаагаар 100 төгрөг банкинд хадгалуулбал 6 төгрөгийн хүү авах юм. Тус хувьцааг эзэмшихтэй холбоотой гарсан зардал 2 төгрөг гэвэл 3 сарын хугацаатай фьючерс хэлцлийн үнэ нэгжхувьцаанд 108 төгрөг болно. Өөрөөр хэлбэл фьючерс хэлцлийн үнэ хүүний хувь хэмжээ болон үнэт цаас эзэмшихтэй холбоотой зардлаас шалтгаалдаг байна. Иймд фьючерс хэлцлийн үнэ тухайн үнэт цаасны зах зээлийн өнөөдрийн үнээс өндөр байдаг. Харин хувьцааны ногдол ашиг хангалттай өндөр байгаа зарим тохиолдолд фьючерс хэлцлийн үнэ хувьцааны одоогийн үнээс бага байж болно.

Опшин хэлцлийн үнийг дараах хүчин зүйлс тодорхойлдог. Үүнд:
1. Хэлцэлд заасан үнэт цаасны үнэ. Үнэт цаасны одоогийн үнэ 100 төгрөг, 3 сарын хугацаатай колл буюу худалдаж авах опшинд нэгж хувьцааны үнийг 150 төгрөг гэсэн бол тус опшин хэлцлийн үнэ буурна. Харин 3 сарын дараа тус хувьцааны үнэ илүү хурдтай өсч, 170 төгрег болох магадлал өндөр бол энэ колл опшины үнэ өсөх юм.
2. Хувъцааны үнэ. Хувьцааны үнэ өндөр байх тусам түүнд суурилсан опшин хэлцлийн үнэ өндөр байна. Хувьцааны үнэ 10 төгрөг бол тааламжгүй нөхцөлд 10 төгрөгийн алдагдал хүлээнэ, мөн опшины шимтгэл нь 50 мөнгө буюу 1 төгрөг байна. Харин хувьцааны үнэ 100 төгрөг бол 5 төгрөг буюу 10 төгрөгийн опшины шимтгэл төлж, алдагдал хүлээхэд 100 төгрөг болно.
3. Хэлцлийн хугацаа. Хэлцлийн хугацаа урт байх тусам үнэ нь өндөр байна.
4. Хувъцааны үнийн хэлбэлзэл. Хувьцааны үнэ хэдий чинээ хэлбэлзэнэ, тэр хэмжээгээр колл опшины үнэ өснө. Энэ нь хувьцааны үнийн хэлбэлзэл эрсдэл дагуулдагтай холбоотой. Харин хувьцааны үнэ хурдтай өссөн тохиолдолд колл опшины ашиг нэмэгдэх бөгөөд тус хэлцлийн үнэ цэнэ ч өсөх юм.
5. Хүүний хувъ хэмжээ. Колл опшин худалдан авагч хэлцэл дуусах хугацаанд л төлбөр хийдэг. Хүүний хувь хэмжээ өндөр байх тусам опшин хэлцлийн төлбөр хийх хугацааг хойшлуулах нь ашигтай байна.


Fischer Black, Myron Scholes, Robert Merton нар дээр дурдсан хүчин зүйлсийг үндэслэн опшин хэлцлийн үнийг тооцох загвар бүтээжээ. Тус эрдэмтэд Нобелийн шагнал хүртсэн байна.

Санхүүгийн деривативийн бүртгэл

Тайлан тэнцэл нь тухайн байгууллагын тодорхой хугацааны санхүүгийн байдлыг харуулдаг баримт бичиг юм.

Үнэт цаасны зах зээлд оролцогч байгууллага санхүүгийн деривативийг хэрэглэснээр ирээдүйд үүрэг хүлээж, орлого олох буюу алдагдал амсаж болзошгүй. Тухайн байгууллагын санхүүгийн байдлыг үнэн зөв тусгахын тулд санхүүгийн деривативийг тайлан тэнцэлд харуулдаг болсон байна. Ингэхдээ санхүүгийн дөривативийн авлагын нийлбэр дүнг тайлан тэнцлийн актив талд, өглөгийн нийлбэр дүнг пассив талд буюу бохир дүнгээр тэнцэлд харуулах ёстой. Харин санхүүгийн дериватив тус бүрээр үнийн цэвэр дүнг тооцох буюу авлага өглөгийг хооронд нь цэвэрлэнэ (бага дүнгээр нь хорогдуулна) . Өөрөөр хэлбэл санхүүгийн дериватив тус бүрийг цэвэр дүнгээр тооцож, авлагатай гарсан нийт деривативийг нэмэх буюу өглөгтэй гарсан нийт деривативийн нийлбэрийг олж, актив буюу пассив талд бүртгэнэ. Санхүүгийн деривативим тайлан тэнцэлд харуулахад зах зээлиийн үнийг үндэслэдэг.